[6 oktober 2018]

70 mooie vrouwen in een kerk

Terwijl een veelvoud van 70 vrouwen en mannen wat verderop de jaarlijkse marathon langs de Walcherse kust liepen (ook mooi) verzamelden op zaterdag 6 oktober een zeventigtal vrouwen van allerlei kerkelijke gezindten tussen de 20 en de 80 jaar zich op de Interkerkelijke Vrouwendag in Hoek. Doretha de Feijter en Patricia van Drongelen organiseerden deze dag onder de veelzeggende naam ‘Agape (liefde) voor jou’. Een dag om aan de hand van het verhaal van Ruth elkaar te ontmoeten, te bemoedigen en bemoedigd worden, te inspireren en geïnspireerd worden om te leven en geloven in deze tijd, ieder op de plek waar zij gesteld zijn. Ik mocht er ’s morgens bij zijn – als man. Samen met nog een paar mannen. Die eer viel mij toe omdat ik op verzoek van Doretha en Patricia een lied voor deze dag geschreven heb. ‘Verre liefde, lied van Ruth’. Het werd deze dag voor het eerst gezongen. Dat is altijd spannend als je iets geschreven hebt. Maar de reacties waren goed en dat maakt me blij. Natuurlijk omdat het een compliment is maar ook omdat het blijkbaar gelukt is de essentie, het gevoel van het verhaal van Ruth te laten raken aan het gevoel, de beleving van wie het verhaal nu hoort en nu leeft. Dat is altijd weer de opgave, als je een preek maakt of als je een lied schrijft… Wie het lied wil lezen of zingen (ik doe niet aan auteursrechten): https://www.arievandermaas.nl/wp-content/uploads/2018/10/Verre-liefde.pdf

[8 augustus 2018]

Helder opiniestuk dat Arjan Lock, directeur van de EO, onlangs plaatste in landelijke kranten. Van harte mee eens:

Kortzichtige NPO heeft weinig oog voor geloof

Als het aan de NPO ligt gaat een groot deel van de geloofsprogramma’s van de EO eraan. ,,Weg met geloof op tv, want er zit geen kip meer in de kerk”, luidt de toelichting op de bezuinigingsplannen.

De EO is goed in programma’s over het geloof. Van het uitbundige The Passion tot het intieme geloofsgesprek in De Verandering. De bestuurders van de NPO zien vooral de lege kerk in Amsterdam. Van de volle kerk in Barneveld hebben ze geen weet. En dat ook in Amsterdam talloze nieuwe levensbeschouwelijke initiatieven het licht zien, lijkt niet bekend.

Voor veel Nederlanders is geloof iets exotisch. Een kerk bezoeken ze alleen in het buitenland op vakantie. Dan steken ze een kaarsje op en bejubelen de architectuur. The Passion lopen ze mis. Dan zitten ze in het Concertgebouw. De loungeplek thuis is voorzien van een boeddha uit het tuincentrum. Het gaat vooral om sfeer.

Deze mensen zal het waarschijnlijk een zorg zijn dat er bezuinigd wordt op programma’s van de EO. Ze kunnen prima zonder. Geloof is voor hen iets voor anderen. Voor mensen in wijken waar ze zelf niet komen of ergens ver weg in de provincie. Waar de kandidaten vandaan komen voor programma’s waar ze meewarig over twitteren. Even lekker lachen om tante Annie bij De Rijdende Rechter uit Tiel die ruzie heeft met de buurman over de hoogte van de heg. Of gniffelen over Mandy en Jordan uit Oss die in Ik Vertrek een Bed&Breakfast beginnen in Frankrijk, maar geen woord Frans spreken.

Maar juist daar waar gewone mensen naar elkaar omzien en niet alleen in zichzelf geloven, gebeurt het. De Veluwe, de Alblasserwaard en Het land van Maas en Waal verdienen beter dan een onnozele kijk op geloof. En ook in de steden zijn tallozen mensen vaak betrokken bij verrassende kerkelijke initiatieven waar velen, ook de kwetsbaren, baat bij hebben. Onze geloofsverhalen zijn voor al deze mensen een bron van inspiratie en geven kracht om door te gaan.

Pijnlijk scenario
In talloze NPO-beleidsstukken gaat het over een omroepbestel voor héél Nederland. Maar de redenering achter de bezuinigingen op levensbeschouwing legt een pijnlijk toekomstscenario bloot: de NPO als spreekbuis van een weinig diverse groep die voor de EO hun neus ophaalt. En dus teken ik namens al degenen voor wie geloof van levensbelang is, protest aan. Ik wil dat in de Nederlandse publieke media levensbeschouwing van grachtengordel tot Groningen een plek heeft. Niemand leeft voor zichzelf alleen. Dat verhaal willen we als EO blijven vertellen. Want geloof is van iedereen, voor iedereen.
De NPO lijkt nu af te stevenen op de commerciële filosofie van het tuincentrum als het op levensbeschouwing aankomt: Boeddha met sfeerverlichting en geurkaarsen. En als dat te weinig geld in het laatje brengt, dan verdwijnen die ook.
De Veluwe, het Land van Maas en Waal, de Alblasserwaard, ze verdienen beter.

Stil leven in Hoedjes en Kapelse Kopten

(PZC Monnikenwerk, juli 2015)
‘Kijk de kerk is open, daar moeten we even heen…’ Je hoort het steeds vaker zeggen deze zomer in Zeeland. In dit geval klinken de woorden bij de uitgang van het station terrein van de Stoomtrein Goes – Hoedekenskerke. Het is woensdagmiddag en de jonge moeder duwt de buggy met de jongste van de kinderen die ze bij zich heeft kloek voorwaarts terwijl oma volgt met een ander kleinkind aan de hand. Zelf ben ik er dan net geweest, in de open kerk van Hoedjes ofwel ‘Odekeinskerke’ zoals het ooit, in lang vervlogen tijden, een naam kreeg. Ik kende dit kerkje wel maar wilde wel eens even het Open Kerk gevoel ervaren zoals deze maanden in tientallen Zeeuwse kerken te beleven is.

En ik moet zeggen: de moeite van het binnenlopen zeker waard. Artistieke uitingen van regionale kunstenaars onder het thema Stil-leven, afgewisseld met achtergrond informatie over wat er allemaal in de kerk te zien is aan voorwerpen uit heden en verleden. En natuurlijk iets over de boeiende geschiedenis van dit dorpje in de Zak en het omliggende gebied.

Een dag later een tweede Open Kerk ervaring. Ook mooi maar weer anders. Ik stapte voor het eerst de Heilige Maria Sint Arseniuskerk in Kapelle binnen. Nou ja, voor het eerst, ik was er al vaker geweest maar toen was het nog kerkgebouw van de Gereformeerde kerk Kapelle Biezelinge. De Arseniuskerk is inmiddels alweer meer dan een jaar het onderkomen van de Zeeuwse gemeenschap van de Koptisch-orthodoxe kerk. Bijzonder om nu te ervaren dat je met het binnengaan van de kerkdeuren aan de Biezelingsestraat met een paar stappen grote afstanden overbrugt. Egypte is het land van herkomst van veel Zeeuwse leden van deze gemeenschap en in dat land is de Koptisch orthodoxe kerk dan ook de belangrijkste christelijke kerk. Voor wie het interesseert: ‘Kopt’ is een Arabische verbastering voor Egypte en het woord ‘Kopt’ wordt, zo las ik ergens, in de Egyptische volkstaal ook wel gebruikt als aanduiding voor alle niet-moslims in Egypte.

Na mijn binnenstappen in de ruimte van deze Bevelandse Open Kerk was er, naast de herkenbaarheid van afbeeldingen en psalmregels, vooral een plezierige ontmoeting met twee gastheren die uitleg gaven bij wat te zien is. In deze kerk geen toegevoegde artistieke uitingen van regionale kunstenaars. In al zijn eenvoud heeft de kerk van zichzelf al genoeg te zien en beleven. Misschien zou dat trouwens ook wel gelden voor die andere open Zeeuwse kerken. Want zonder iets tekort te willen doen aan al het moois dat als extraatjes wordt toegevoegd aan de bouwkundige en liturgische ‘kunst’ van eeuwen her, soms is het wat veel dat we toevoegen.

Stil leven in Hoedjes en Kapelse Kopten. Twee keer een half uur een Open Kerk binnen gestapt. Twee keer de moeite waard. Twee verschillende ervaringen maar in de kern een grote overeenkomst. Want wat de meeste indruk maakte was zowel in Hoedjes als in Kapelle de vriendelijke ontvangst. De woorden van de apostel zijn een kleine 2000 jaar later nog niet verstomd: ‘uw vriendelijkheid zij alle mensen bekend’. Mooi die Open Kerken in Zeeland in de zomerperiode. Wat mij betreft mag die klimaatverandering doorzetten, heel veel zomer in de lange wintermaanden.

Over Suukerfêest en Pienkster drie, twee, één.

(PZC Monnikenwerk, juni 2015)
In de Islam is onlangs de Ramadan begonnen. In moslimgemeenschappen – in Zeeland zo’n zesduizend mensen – betekent dit een maand lang sober leven en vasten tussen zonsopkomst en zonsondergang. Dankbaarheid voor dat wat je het jaar door ontvangt en extra aandacht voor minder bedeelden staat centraal. Wat de vorm betreft lijkt het wel een beetje op de vastentijd in de aanloop naar Pasen die de laatste jaren, ook in Protestantse kringen, onder christenen weer meer aandacht krijgt. Wat de inhoud betreft zijn er naast enkele overeenkomsten ook grote verschillen. Vooral omdat in de 40-dagentijd, de vastentijd in de christelijke kerk, het accent sterk ligt op concentratie op de lijdensweg van Christus.

De Ramadan wordt afgesloten met het Suikerfeest, al vinden sommige moslims de naamgeving een beetje banaal. Alsof je in de kerk Kerst het kalkoenfeest zou noemen. Het is in elk geval een dag van uitbundig feestvieren waarop de soberheid van de vastenmaand wordt achtergelaten. Wat het Suikerfeest met Pinksteren te maken heeft? Eigenlijk niets totdat – bijna onopgemerkt, zo gaat dat tegenwoordig nog wel eens met uitingen van de kerk – een aantal weken geleden aartsbisschop Wim Eijk van Utrecht en Protestantse kerk synode voorzitter dominee Karin van den Broeke van Wissenkerke aangaven dat er niets op tegen is om bijvoorbeeld de tweede Pinksterdag  als ‘christelijke’ feestdag in te leveren en dan de feestdag van een andere traditie te verbinden met een nationale vrije dag.

Ik vind het niet alleen een prima plan, ik ben ook erg blij met het initiatief van bisschop en preses. In een tijd waarin – internationaal maar ook in ons eertijds tolerante kikkerlandje – begrip en tolerantie tussen bevolkingsgroepen nog al eens onder druk staan is dit tenminste een voorstel voor een symbolische ruil van formaat. Ha, ha, ha schamperden critici direct. De kerken? Wat denken ze wel, die gaan daar al lang niet meer over. Tuurlijk niet, in een aantal decennia heeft de kerk wel geleerd zich bescheiden te uiten. Maar als de wortel van feestdagen in de liturgie van de kerk ligt mag je daar toch nog wel iets van vinden lijkt me. En eerste stappen zetten om bruggen te slaan naar verzoening en meer tolerantie bevolkingsgroepen lijkt me ook niet verkeerd. Sterker nog, is dit niet corebusiness van de kerk?

Inmiddels hebben anderen (Lody van de Kamp, Herman Koetsveld en Enis Odaci) het idee al een beetje uitgewerkt en ik wordt er wel enthousiast van. We leveren tweede Pinksterdag in en het Suikerfeest (overigens op een steeds verschuivende datum door het jaar heen, dit jaar vrijdag 17 juli) komt in onze agenda’s als nationale vrije dag. We pakken die dag van uitbundig en vrolijk delen samenleving breed op, vooral met mensen die het minder hebben. Overal zijn gezamenlijke maaltijden, nodigen buren elkaar op de koffie (wellicht een combi met de nationale burendag?) zijn er initiatieven om verschillen in inkomen en welstand, in elk geval die dag, geen rol te laten spelen. Een dag van hoop en vertrouwen dat het anders kan.

En dan ook gelijk inleveren van de tweede Paasdag. En in de plaats daarvan vieren we eind september / begin oktober samen met de Joodse traditie Jom Kippoer, grote verzoendag. Een dag waarop verzoening tussen mensen wordt gezocht. Allereerst een bezinning dag, persoonlijk of in de gemeenschappen waarin je woont, leeft, werkt. Wat heb ik, wat hebben wij er van gemaakt in de achterliggende tijd? Wat valt er te verbeteren, recht te zetten, goed te maken? Onderling, naar anderen toe. En natuurlijk dient zo’n dag te worden afgesloten met een feestelijke maaltijd. Op televisie zie ik op de vooravond van deze vrije dag de specials van EO familiediner of een meer commerciële variant al voor me…

En kan dan helemaal niemand meer iets doen op tweede Paasdag of tweede Pinksterdag? Ja natuurlijk wel. Een extra Paaszangdienst om 19.00 uur of een ringrijwedstrijd, het is allemaal mogelijk. En de meubelboulevards kunnen ook gewoon open. Dat wordt niet belemmerd door het feit dat deze dagen geen nationale vrije dagen meer zouden zijn. Kijk maar naar Walcheren. Daar is nog altijd “Pienkster drie” op dinsdag na Pinksteren een bekend fenomeen. Verschillende ringrijderij-verenigingen organiseren op die dag een wedstrijd. En er wordt vrij voor genomen of vrij voor gegeven, door sommigen.

Zeeuwse spirit?

(PZC Monnikenwerk, mei 2015)
“De Nederlander bestaat niet”. Toen koningin Maxima nog prinses was bleek deze uitspraak van haar aanleiding voor heel wat, soms heetgebakerde, commentaren. Misschien was de komende Zeeuwse Kerken dag, zaterdag 30 mei in Goes, sterker opgevallen als een net iets scherper thema was gekozen dan wat het nu is geworden: ”Zeeuwse spirit”.
Ooit is een Zeeuwse dominee bekend geworden met de uitspraak “God bestaat niet”. Had ook gekund voor de kerken dag, was in sommige kringen denk ik wel opgevallen, maar het zou mijn voorkeur niet hebben, te weinig vernieuwend.

Had het thema dan misschien kunnen zijn: “Zeeuwse spirit bestaat niet”? Want wat is dat eigenlijk, Zeeuwse spirit? Bestaat er dan ook Hollandse spirit? Of Drentse? Geloven Zeeuwen anders dan niet – Zeeuwen? Is er iets herkenbaar Zeeuws aan de wijze waarop in dit gebied van zee en land vorm en inhoud wordt gegeven aan christelijk geloof, aan kerk-zijn?

Spirit komt van spiritus, geest. En in het taal-veld van kerk en liturgie is het dan de Spiritus Sanctus, de Heilige Geest, die meeklinkt. Of misschien beter gezegd mee – waait, want Geest heeft in elk geval te maken met wind, soms met storm en soms het suizen van een zachte bries. De Geest van God zweefde over de wateren, vertelt Genesis 1. De Geest waait waarheen zij wil of niet wil. En ja of het nou typisch Zeeuws is of niet, maar wat wind is daar kunnen we inderdaad over meepraten. En over meezingen.

‘Mijn leven wacht’, zo heet het lied van Michiel de Zeeuw & Mar van der Veer dat zij schreven voor de kerkendag. Het bezingt diepe tonen van een mensenleven dat wacht tot de wind weer in de zeilen wil komen. Wachten, een open ontvankelijke houding. Weten dat je niet alles regelen kunt maar afhankelijk bent van wind die opsteekt of uitblijft. Verlangen naar…. raakt dat misschien aan Zeeuwse Spirit? Wellicht.

Zelf schreef ik voor de kerkendag ‘Ontvangen land’. Een lied met net een andere toonzetting. Een lied met een knipoog. Een lied dat minder geduldig wacht maar waarin zeilen gehesen worden om de overkant te zoeken. Zeeland, land van overkanten. Een wat andere toonzetting maar de grondtoon is vergelijkbaar: het land in zee is ontvangen land, niet toegeëigend. Zeeuwse spirit wordt gekenmerkt door besef dat het land en de zee waar we mens mogen zijn ontvangen land is en daarmee is er ook besef van kwetsbaarheid en tijdelijkheid. Van geduld als er tijd van wachten is.
Maar Zeeuwse spirit is ook die andere spirit. Van handen uit de mouwen om dijken op te werpen om het ontvangen land te beschermen. Spirit van alle hens aan dek om zeilen te hijsen als je wind voelt opsteken. Ben benieuwd welke spirit er waaien zal in Goes op zaterdag 30 mei.

Siengeliere

(PZC Monnikenwerk, februari 2015)
Eens in de maand haal ik haar op in Goes, ze woont daar in een zorgcentrum, deze negentigjarige. Haar levensverhaal, met huid en haar verweven ‘mee Ellesdiek’, zou minstens een aantal columns kunnen vullen. Maandelijks toeren we door de Poel naar ‘Achter de Kerke’ te Driewegen. Daar is het maandelijkse Kerk café, hangplek voor jongeren uit de Zak van 95 jaar en jonger. Tijdens de autoritjes leer ik veel van haar. Vooral ook over oude Zeeuwse uitdrukkingen. Het leerhuis zet zich vaak voort onder de koffie en krijgt dan de vorm van een meervoudig gesprek waar rabbijnse scholen jaloers op kunnen zijn. Waarbij de onderwerpen overigens vaak binnen een paar minuten kunnen springen van de Zeeuwse taal naar flora en fauna, Bijbelse verhalen, anneke-dotes uit de streek en was Dies meer zei of had willen zeggen.

Dit keer rijden we nog maar net richting ’s Hrabbekerke als na de wederzijdse constatering dat het maar wat ‘deemsterig’ is deze ochtend de eerste echte uitdrukking mijn kant op komt en ik heb er werkelijk nog nooit van gehoord: ‘Siengeliere….’
Siengeliere… Ik dacht even in een flits aan psalm 137, zingen, de lier en dat soort dingen. Maar dat was natuurlijk weer mijn beroepsdeformatie. Ja, siengelier, je weet wel, zei ze: heel bijzonder, of toevallig…. Ze vertelde dat een man tegen haar zei dat het toch wel siengeliere was dat hij haar tegen was gekomen. En toen wist ik het weer. Je bent dominee of niet. Siengeliere, singuliere, de kerkorde… Je kunt dominee worden via de weg van de theologische studie of er wordt door de generale synode op grond van ‘singuliere gaven’ een andere weg tot het ambt van predikant geopend. Voor zover mij bekend overigens is sinds de vorming van de Protestantse Kerk in 2004 een dergelijke weg tot nu toe nog niet geopend geworden. Dergelijke gaven worden kennelijk niet zo rijkelijk rondgedeeld door de Geest. Of er moet mij iets ontgaan zijn wat natuurlijk altijd mogelijk is. Ook, of misschien wel juist, als het gaat om siengeliere zaken.

Siengeliere. Ik had tot nu toe nooit gehoord dat het woord in het gewone taalgebruik, laat staan in mijn eigen Zeeuwse moedertaal, gebezigd werd. Siengeliere. Later die ochtend in het leerhuis zou blijken dat voor alle aanwezige autochtone Zak-bewoners boven de 60 het woord de gewoonste zaak van de wereld was. Nou ja zeg, voor mij was het toch wel een siengeliere ochtend.

Over het bestaan van Jezus

(PZC Monnikenwerk, januari 2015)
De Protestantse kerk is de afgelopen weken meermalen in het nieuws geweest. De aanleiding was een predikant die beweerde dat Jezus niet heeft bestaan. Veel commotie die op zich wel begrijpelijk is maar toch eigenlijk nergens over gaat en het zou mij dan ook het beste lijken om maar weer zo snel mogelijk aandacht te geven aan dingen die belangrijk zijn. De boodschap van Jezus zelf bijvoorbeeld, over het Koninkrijk, over Liefde en over barmhartigheid voor armen en verdrukten. Over de kracht die uitgaat van het levensverhaal van Jezus, over de kracht die uitgaat van Christus, de Levende.
Maar de uitlatingen van de geachte collega hebben nu eenmaal aandacht gekregen en dan moet je er wat van zeggen. Waarom ik dan meen dat het eigenlijk nergens over gaat? Omdat ook ik wel vind (en daar ook op kansel en in leerhuis geen doekjes om windt) dat er heel wat passages in de Bijbel zijn die “niet historisch-wetenschappelijk” herleidbaar zijn. Maar dat geldt toch echt niet voor het bestaan van Jezus van Nazareth. Er zijn een aantal buiten-Bijbelse bronnen op basis waarvan zijn bestaan en optreden te herleiden zijn. Maar ook al zouden die buiten Bijbelse bronnen er niet zijn: Het geheel en de diversiteit aan binnen – Bijbelse bronnen (van verschillende auteurs, vanuit verschillende perspectieven en verschillende delen van het toenmalige Romeinse rijk) laten vrijwel geen ruimte aan een speculatie dat de persoon Jezus een verzonnen figuur zou zijn. Over de betekenis van Jezus, over het zoeken daarnaar, het verlangen daarnaar en soms of vaak ook het irriteren daaraan wordt al 20 eeuwen gedacht, gesproken, gezongen, geleden, gestreden en gebeden. Maar het feit dàt Jezus bestaan heeft….. echt een unieke positie in de wereld van theologie en bredere wetenschap om dat aan te vechten.
Zelf vind ik het vooral jammer dat mensen die zich op wat grotere afstand bevinden opnieuw een beeld krijgen van een kerk waarin men elkaar het kot zou uitvechten en liberale standpunten onder censuur zouden liggen. Wat, in elk geval in deze casus, echt klinkklare nonsens is. En hier zou ik het dan toch maar bij willen laten. Laten we vooral aandacht geven aan wie Jezus was, aan wie hij is en aan zijn boodschap. En verder bouwen aan Zijn kerk. Wat overigens meer is dan een kerkgebouw alleen.